Đại cáo bình Ngô (tác giả)

I. Cuộc đời

- Nguyễn Trãi (1380 - 1442), hiệu Ức Trai. 

- Quê gốc: Chi Ngại, Chí Linh, Hải Dương; sau dời về Nhị Khê (Thường Tín - Hà Tây).

- Nguyễn Trãi sinh trưởng trong một gia đình có truyền thoodng quý báu: yêu nước, yêu văn hoá, văn học.

- Ông là người học giỏi và sống dưới 3 triều vua: Trần, Hồ, Lê. Ông là người theo hướng tiến bộ yêu nước. Đối với cha ông, ông trọn chữ hiếu, đối với nước ông trọn lòng chung. Ông đã đem tài năng, sức lực của mình góp phần to lớn vào việc giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước. Suốt đời ông ôm ấp lí tưởng nhân lí vì dân cao quý.

- Nguyễn Trãi là người phải chịu nỗi oan khiên thảm khốc do chế độ phong kiến gây nên tới mức hiếm có trong lịch sử.

=> Nguyễn Trãi là người anh hùng dân tộc, là nhà văn toàn tài số 1 trong lịch sử Việt Nam thời phong kiến, là danh nhân văn hoá thế giới.

II. Sự nghiệp văn học

1. Tác phẩm của Nguyễn Trãi

 Nguyễn Trãi viết nhiều tác phẩm thuộc nhiều lĩnh vực:

- Văn chính luận: gồm Quân trung từ mệnh tập tập gồm thư từ quân lệnh gửi cho các tướng của ta hoặc thư để giao thiệp với triều đình, các tướng nhà Minh: thể hiện được tư tưởng triết học, chính trị, quân sự của Nguyễn Trãi.

- Bình Ngô đại cáo: vừa là bản Tuyên ngôn Độc lập - một văn kiện chính trị, vừa là một tác phẩm văn học.

- Thơ: Ức trai thi tập (105 bài), Quốc âm thi tập (254 bài): bộc lộ đời sống tâm hồn của Nguyễn Trãi, đặc biệt là tình yêu thiên nhiên, quê hương đất nước. Ngoài ra còn có: Dư địa trí: cuốn sách bàn về địa lí, lịch sử, dân tộc học có giá trị; Lam sơn thực lục: là tập kí lịch sử về khởi nghĩa Lam Sơn....

2. Nội dung

a. Yêu nước, thương dân

- Thơ văn Nguyễn Trãi thể hiện một tấm lòng yêu nước nồng nàn, tình thương dân tha thiết.

- Nguyễn Trãi suốt đời thao thức về sự mất còn của đất nước mà ông coi trọng hơn chính bản thân mình:

"Còn một tấc lòng âu việc nước

Đêm đêm thức nhẵn nẻo sở trung."

hay

"Bui một tấc lòng ưu ái cũ

Đêm này cuồn cuộn nước chiều Đông."

- Thơ văn Nguyễn Trãi nói tới nhân dân với tình cảm sâu nặng. Ông cũng khẳng định việc múa gươm là vì nhân dân.

b. Tình yêu thiên nhiên, quê hương, gia đình

* Tình yêu thiên nhiên.

- Đây là phần chiếm vị trí quan trọng trong thơ văn Nguyễn Trãi:

+ Trước thiên nhiên, Nguyễn Trãi có một rung cảm dào dạt lạ thường: "Non nước cùng ta đã có duyên".

+ Cảnh vật thiên nhiên qua ngòi bút của Nguyễn Trãi trở nên sinh động, tình tứ như con người. 

+ Những hình ảnh thiên nhiên dẫu mang tính ước lệ nhưng vào thơ Nguyễn Trãi trở thành tri âm, tri kỉ.

- Trong thơ Nguyễn Trãi, nhà thơ đã miêu tả phong vị quê hương hết sức đậm đà, dân giã, gần gũi.

* Nhà thơ nói về tình cảm gia đình hết sức đằm thắm, xúc động tình cảm với vợ con, với những người bà con ở quê nhà.

- Thơ Nguyễn Trãi thể hiện nỗi đau đời của Nguyễn Trãi. Nỗi đau trước cái ác, cái bất nhân hiện diện trong cuộc sống. Ông đau lòng khi thấy sự nham hiểm của lòng người dưới xã hội phong kiến, ngay ở thời thịnh trị nhất.

- Nhà thơ đau lòng trước sự thật nhưng không phải để thoái chí, nản lòng mà càng cháy bỏng thêm nỗi khát khao của ông về sự hoàn thiện hơn của con người và mơ ước xã hội thái bình thịnh trị.

3. Đặc sắc nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Trãi

- Văn chính luận: ông là nhà văn chính luận kiệt xuất.

- Thơ chữ Hán là một thế giới thẩm mĩ, phong phú, vừa hào hùng vừa lãng mạn.

- Thơ Nôm: ông là người khai sáng chữ Nôm, góp phần cho tiếng Việt trở thành ngôn ngữ văn hoá giàu và đẹp.

=> Thiên tài văn học Nguyễn Trãi là một hiện tượng văn học đỉnh cao thế kỉ XV. Kết tinh truyền thống văn học từ thế kỉ X đến thế kỉ XV. Đặt dấu nối và mở đường cho cả một giai đoạn tiếp theo.