Bài 28. Trao đổi khí ở sinh vật

I- Trao đổi khí ở sinh vật

Trao đổi khí là quá trình sinh vật lấy O₂ hoặc CO₂ từ môi trường vào cơ thể, đồng thời thải ra môi trường khí CO₂ hoặc O₂.

Trao đổi khí giữa cơ thể sinh vật với môi trường diễn ra theo cơ chế khuếch tán. Ở cơ thể động vật, trao đổi khí được thể hiện ở cả quá trình hô hấp, còn ở thực vật, trao đổi khí được thể hiện ở cả quá trình quang hợp và hô hấp.

II- Trao đổi khí ở thực vật

1. Cấu tạo của khí khổng

Thực vật trao đổi khí với môi trường chủ yếu qua khí khổng (ở lá cây). Mỗi khí khổng gồm 2 tế bào hình hạt đậu nằm sát nhau, thành ngoài mỏng, thành trong dày.

2. Chức năng của khí khổng

• Trong quá trình quang hợp, khí khổng mở cho CO₂ từ môi trường khuếch tán vào lá và O₂ từ lá khuếch tán ra môi trường.
• Trong hô hấp, quá trình này được diễn ra ngược lại: khí O₂ khuếch tán vào lá và CO₂ ra môi trường qua khí khổng. 
• Ngoài chức năng trao đổi khí, khí khổng còn thực hiện quá trình thoát hơi nước cho cây. Ở hầu hết thực vật, khí khổng mở khi cây được chiếu sáng và được cung cấp đủ nước. Độ mở của khí khổng tăng từ sáng đến trưa rồi giảm dần và nhỏ nhất vào chiều tối.

III- Trao đổi khí ở động vật

1. Cơ quan trao đổi khí ở động vật

• Động vật trao đổi khí với môi trường qua cơ quan trao đổi khí.
• Tuỳ từng loại động vật mà cơ quan trao đổi khí là da, hệ thống ống khí, mang hay phổi

2. Quá trình trao đổi khí ở động vật (ví dụ ở người)

Ở người, khi hít vào, không khí đi qua khoang mũi tới hầu, khí quản, phế quản (đường dẫn khí) để vào phổi. Tại phổi, khi hít vào, O₂ khuếch tán từ phế nang vào máu đến cung cấp cho các tế bào trong cơ thể. Tại các tế bào, CO₂ được chuyển vào máu đến phổi, sau đó sẽ khuếch tán vào phế nang và được đưa ra ngoài môi trường qua động tác thở ra.

❗Em có biết

• Vào ban đêm, đa số các loài cây chỉ hấp thụ khí O₂ và thải khí CO₂ qua quá trình hô hấp. Tuy nhiên, một số loài cây có khả năng sinh ra khí O₂ và hấp thụ khí CO₂ vào ban đêm như cây lưỡi hổ, cây nha đam, cây phú quý, cây oải hương,... Trong đó, cây lưỡi hổ, ngoài khả năng hấp thụ CO₂ và tạo khí O₂ vào ban đếm còn có thể hấp thụ nhiều loại khí độc như formandehyde, nitrogen, khói thuốc lá,... Do đó, có thể trồng cây lưỡi hổ trong nhà, vừa có tác dụng trang trí, vừa giúp không khí trong sạch hơn.

• Trong thực tế, một số gia đình có thói quen sưởi ấm bằng than vào mùa đông hoặc ủ bếp than tổ ong trong nhà phục vụ cho việc đun nấu. Việc đó dẫn đến nguy cơ ngạt khí cho con người do khí than chứa nhiều CO₂ và CO, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng. Vì vậy, không nên sưởi ấm bằng cách đốt than, củi trong phòng kín; luôn giữ môi trường sống thông thoáng; trồng nhiều cây xanh để có không khí trong lành, giúp chúng ta có hệ hô hấp khoẻ mạnh.

1. Trao đổi khí là quá trình sinh vật lấy O₂ hoặc CO₂ từ môi trường vào cơ thể, đồng thời thải ra môi trường khí CO₂ hoặc O₂.

2. Thực vật trao đổi khí với môi trường chủ yếu thông qua khí khổng ở lá, được thực hiện trong quang hợp và hô hấp. Các chất khí khuếch tán vào và ra khỏi lá khi khí khổng mở.

3. Ở người, khi hít vào, không khí đi đi qua đường dẫn khí vào đến phổi sẽ cung cấp O₂ cho các tế bào; khí CO₂ từ tế bào được máu chuyển tới phổi để thải ra ngoài môi trường qua động tác thở.