Bài 20 : Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỷ X-XV

I. TƯ TƯỞNG, TÔN GIÁO

Ở thời kỳ độc lập, Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh.

* Nho giáo

- Thời Lý, Trần: Nho giáo dần dần trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp thống trị, chi phối nội dung giáo dục thi cử song không phổ biến trong nhân dân.

- Thời Lê sơ:  trở thành hệ tư tưởng chính thống của nhà nước và phổ biến trong nhân dân.

* Phật giáo

 - Thời Lý - Trần: được phổ biến rộng rãi, chùa chiền được xây dựng khắp nơi, số lượng sư sãi đông.

- Thời Lê sơ: Phật giáo bị hạn chế, thu hẹp ảnh hưởng, đi sâu vào trong nhân dân

* Đạo giáo

- Tồn tại song song với Nho giáo và Phật giáo.

- Một số đạo quán được xây dựng.

II. GIÁO DỤC, VĂN HỌC, NGHỆ THUẬT, KHOA  HỌC – KĨ THUẬT

1. Giáo dục

Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, giáo dục Đại Việt từng bước được hoàn thiện và phát triển, số người đi học ngày càng đông, số người đỗ đạt ngày càng nhiều, trở thành nguồn đào tạo quan lại chủ yếu cho nhà nước.

- Thời Lý:

+ Năm 1070, vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu.

+ Năm 1075 khoa thi quốc gia đầu tiên được tổ chức ở Thăng Long.- Từ đó giáo dục được tôn vinh, quan tâm phát triển.

- Thời Trần: Giáo dục, thi cử được quy định chặt chẽ, quy củ hơn.

- Thời Lê sơ:

+ Nhà nước quy định cứ 3 năm tổ chức một kì thi Hội để chọn tiến sĩ.

+ Năm 1484 nhà nước cho dựng bia tiến sĩ ở Văn Miếu.

- Tác dụng của giáo dục:

+ Đào tạo hàng loạt trí thức tài giỏi cho đất nước, góp phần quan trọng vào việc xây dựng và bảo vệ đất nước.

+ Nâng cao dân trí.

- Hạn chế: Nội dung giáo dục thi cử quá chú trọng về khoa học xã hội, nặng về lý thuyết, không tạo điều kiện cho phát triển kinh tế.

2. Phát triển văn học

 - Giai đoạn đầu văn học mang nặng tư tưởng Phật giáo. Từ thời Trần văn học dân tộc phát triển.

- Văn học chữ Hán phát triển mạnh với các tác giả, tác phẩm tiêu biểu: Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt, Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu...

- Từ thế kỷ XV văn học chữ Nôm ra đời và ngày càng phát triển. Tác giả, tác phẩm tiêu biểu: Hồng Đức quốc âm thi tập của Lê Thánh Tông, quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi…

- Bên cạnh đó, dòng văn học dân gian vẫn tiếp tục phát triển.

 - Nội dung chính:

+ Thể hiện  lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc.

+ Ca ngợi những chiến công oai hung của cha ông.

+ Ngợi ca cảnh đẹp của quê hương đất nước.

3. Sự phát triển nghệ thuật

- Nghệ thuật kiến trúc phát triển:

+ Các công trình chịu ảnh hưởng của Phật giáo: Chùa Một Cột, tháp Báo Thiên….

+ Các công trình chịu ảnh hưởng của Nho giáo: Hoàng thành Thăng Long, thành nhà Hồ…

+ Các đền tháp Chăm cũng được xây dựng với kiến trúc độc đáo.

- Nghệ thuật điêu khắc có những nét đặc sắc mới với các tác phẩm tiêu biểu: Rồng mình trơn cuộn trong lá đề, bệ chân cột hình hoa sen nở…

- Nghệ thuật sân khấu như tuồng, chèo, kịch phát triển. Múa rối nước là một loại hình nghệ thuật độc đáo ra đời từ thời Lý.

- Âm nhạc phát triển với các nhạc cụ như trống cơm, sáo, tiêu, đàn…Ca múa trong các lễ hội dân gian khá phổ biến.

- Nhận xét:

+ Văn hóa Đại Việt thế kỷ X - XV phát triển phong phú đa dạng.

+ Chịu ảnh hưởng của yếu tố ngoài song vẫn mang đậm tính dân tộc và dân gian.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Khoa học kỹ thuật: đạt nhiều thành tựu có giá trị.

- Bộ Đại Việt sử ký của Lê văn Hưu (bộ sử chính thống thời Trần ); Nam Sơn thực lục, Đại Việt sử ký toàn thư (Ngô Sĩ Liên ).

- Địa lý: Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ.

- Quân sự: có Binh thư yếu lược.

- Thiết chế chính trị: Thiên Nam dư hạ.

- Toán học: Đại thành toán pháp của Lương Thế Vinh; Lập thành toán pháp của Vũ Hữu.

- Hồ Nguyên Trừng chế tạo súng thần cơ, thuyền chiến có lầu.