Nghĩa tường minh và hàm ý

I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý

1. Ví dụ

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

- Trời ơi, chỉ có năm phút!

Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giợng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.

- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.

(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

❔ Qua câu "Trời ơi, chỉ còn có năm phút!", em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?

❔ Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không?

Trả lời:

- Với câu nói của mình, anh thanh niên muốn nói thêm rằng "Anh rất tiếc", nhưng anh không muốn nói thẳng điều đó vì có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình.

- Câu nói thứ hai không chứa ẩn ý.

2. Ghi nhớ

Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

II. Những điều cần lưu ý

- Nghĩa tường minh là nghĩa được diễn đạt trực tiếp bằng câu và từ ngữ trong lời nói, đối lập với hàm ý, là phần thông báo không được nói ra bằng từ ngữ trong lời nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

- Hàm ý có những đặc tính nhất định, mà rõ nhất là hai đặc tính sau đây:

+ Hàm ý có thể giải đoán được: Người nghe có năng lực có thể đoán ra hàm ý trong lời nói có chứa hàm ý.

+ Hàm ý có thể chối bỏ được: Người nói luôn có thể chối bỏ rằng họ không thông báo hàm ý nào đó trong lời nói của mình, tức là người nói có thể không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nói của chính họ.