Ai đã đặt tên cho dòng sông ?

- Hoàng Phủ Ngọc Tường Ông sinh năm 1937, tại thành phố Huế, nhưng quê gốc ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.

- Ông từng là Tổng thư ký Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên - Huế, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

- Tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986), Bản di chúc của cỏ lau (1984), Ngọn núi ảo ảnh (1999),...

- Ông là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý... Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

2. Tác phẩm

a. Tóm tắt tác phẩm

Bài bút kí đã ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với xứ hú mơ mộng đã đi vào lòng người và với truyền thống lịch sử xứ Huế. Lúc ở thượng nguồn, sông Hương có vẻ đẹp mãnh liệt và hoang dại, có nhiều ghềnh thác đáy vực bí ẩn. Có thể xem sông Hương như bản trường ca của rừng già. Lúc về đồng bằng, sông Hương thơ mộng làm say đắm lòng người. Hai bên bờ sông Hương chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên. Dòng sông mềm như tấm lùa uốn cong, cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, hình khối trôi đi giũa hai dãy đồi sừng sửng như thành quách, cao đột ngột như vọng cảnh, tam thai, lưu bảo. Sông Hương có vẻ đẹp da màu biến ảo: sớm xanh, trưa vàng, chiều tím.

   Lúc qua thành phố Huế, sông Hương trôi đi thực chậm chảy lặng lờ như điệu slow. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Trên sông vọng lại tiếng hát trong một khoang thuyền nào đó. Sông Hương mang vẻ đẹp vừa trữ tình, vừa trầm mặc gắn liền với lịch sử bi tráng của dân tộc mà trên thế giới không có dòng sông nào như thế. Và trước về với biển sông hương lưu luyến tình cảm với thành phố Huế ví như nỗi vấn vươn của nàng Kiều với Kim Trọng.

b. Xuất xứ

 Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, ngày 4 -1 -1981, in trong tập sách cùng tên.

c. Bố cục

- Phần 1: (Từ đầu đến "quê hương xứ sở"): Hành trình của dòng sông Hương,

- Phần 2: (Còn lại): Sông Hương của lịch sử, thơ ca.

d. Thể loại: Bút kí.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Vẻ đẹp đa chiều của dòng sông Hương dưới góc nhìn địa lí

- Ở thượng nguồn, sông Hương vừa mang vẻ đẹp phóng khoáng, man dại, bản lĩnh, tự do như một trường ca vừa rầm rộ, mãnh liệt, cuộn xoáy như cô gái Di-gan vừa trong sáng, thơ mộng, trữ tình dịu dàng và say đắm.

- Ở ngoại vi thành phố, sông Hương mang nhiều vẻ đẹp phong phú như thơ mộng, trữ tình. Chủ động, mãnh liệt, duyên dáng với hành trình tìm kiếm tình yêu; trầm mặc, cổ kính và bình dị.

- Ở trong thành Huế, sông Hương thủy chung, chỉ thuộc về một thành phố duy nhất là Huế; sông Hương mang vẻ đẹp tình tứ, duyên dáng, vui tươi của cô gái gặp người tình nhân mong đợi. Sông Hương khi chảy qua thàng phố Huế có có điệu chảy slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình dành riêng cho Huế.

=> Với biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, sông Hương như một người con gái của tự nhiên tràn đầy sức sống.

2. Vẻ đẹp của sông Hương dưới cái nhìn đa chiều

- Dưới góc nhìn lịch sử, sông Hương là một dòng sông anh hùng:

 + Sông Hương chứng nhân lịch sử, gắn bó với mọi biến cố của Huế: "dòng sông biên thùy thời vua Hùng, dòng sông viễn châu oanh liệt thời trung đại, dòng sông vẻ vang thời Nguyễn Huệ, dòng sông bi tráng thời kì cách mạng tháng Tám.".

+ Sống hết lịch sử bi tráng của Cách mạng tháng Tám với những chiến công oanh liệt.

+ Góp phần chiến thắng trong chiến dịch Mậu Thân. 

- Dưới góc nhìn âm nhạc, thơ ca, sông Hương là cái nôi của âm nhạc cổ điển Huế. Dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ: "mang nhiều sắc thái khác nhau trong thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Tố Hữu….". 

- Dòng sông Hương gắn với những phong tục, những nét đẹp tâm hồn của người dân xứ Huế. Màu áo của dòng sông mỗi chiều sương khói là một sắc áo cưới của các cô dâu trẻ. Vẻ trầm mặc sâu lắng của sông Hương cũng là một nét riêng trong vẻ đẹp tâm hồn của người dân xứ Huế.

- Khi khắc họa hình tượng sông Hương tác giả đã sử dụng ngôn ngữ giàu hình tượng, văn phong mê đắm tài hoa, chất trí tuệ và chất trữ tình hài hòa thống nhất. Sự am hiểu nhiều lĩnh vực như địa lí, lịch sử, âm nhạc, thơ ca; cảm xúc dạt dào, tha thiết và cái tôi trữ tình hấp dẫn, lôi cuốn.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa.

- Vốn hiểu biết phong phú về văn hoá, lịch sử, địa lí và văn chương của một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.

2. Nội dung

- Đoạn trích bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương.