Thực hành tiếng Việt

BIỆN PHÁP TU TỪ

1. Nhà thơ sử dụng biện pháp tu từ nào trong những dòng thơ sau đây? Nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó.

Một ngày hòa bình

Anh không về nữa. 

- Biện pháp tu từ nói giảm nói tránh thể hiện ở cụm từ không về được dùng với nghĩa “đã hi sinh”, “đã mất”.

=> Tác dụng: Nhà thơ không dùng những từ trực tiếp nói về cái chết để tránh gây cảm giác đau buồn.

2. Hãy tìm thêm một số ví dụ ngoài bài thơ Đồng dao mùa xuân có sử dụng biện pháp tu từ được dùng trong hai dòng thơ Một ngày hòa bình/ Anh không về nữa.

Một số ví dụ có sử dụng biện pháp tu từ nói giảm nói tránh:

- "Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ quên đời."

- "Bác Dương thôi đã thôi rồi/ Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta."

- "Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ."

3. Xác định biện pháp tu từ trong những câu văn sau và nêu tác dụng:

a. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Cụm từ nhắm mắt được dùng để nói về cái chết. Việc dùng cụm từ đó có tác dụng giảm bớt cảm giác đau thương so với câu không dùng cách nói giảm nói tránh: “Nhưng trước khi chết, tôi khuyên anh...”

b. Lắm khi em cũng nghĩ nỗi nhà cửa như thế này là nguy hiểm, nhưng em nghèo sức quá, em đã nghĩ ròng rã hàng mấy tháng cũng không biết làm như thế nào.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Cụm từ nghèo sức được dùng để chỉ sự yếu ớt về thể chất (không có sức để đào một cái hang sâu, an toàn). Việc dùng cụm từ đó có tác dụng làm giảm sắc thái tiêu cực, so với câu không dùng nói giảm, nói tránh: “... nhưng “yếu ớt quá”, tạo cảm giác khiêm nhường, lịch sự đối với người nghe.

4. Xác định biện pháp tu từ điệp ngữ trong bài thơ Đồng dao mùa xuân và nêu tác dụng.

- Điệp ngữ 1: Câu thơ “Có một người lính” lặp lại ở khổ 1 và khổ 3.

=> Tác dụng: như một lời nhạc thơ, khiến người đọc luôn nhớ về các anh - người con từng sống, chiến đấu và đã anh dũng hi sinh; tạo ra một thế đối lập với dòng thơ Anh không về nữa khiến người đọc cảm nhận thấm thía hơn những mất mát lớn lao.

- Điệp ngữ 2: Anh không về nữa và anh ngồi (Anh ngồi lặng lẽ, Anh ngồi rực rỡ) được lặp lại hai lần.

=> Tác dụng:

• Điệp ngữ Anh không về nữa đã khắc hoạ trong lòng người đọc về sự ra đi của người lính trẻ, nhấn mạnh nỗi ngậm ngùi, thương tiếc của nhân dân, đồng đội và của nhà thơ dành cho người lính.
• Việc lặp lại cụm từ anh ngồi khiến hình tượng người lính hiện lên như một bức tượng giữa rừng núi Trường Sơn hùng vĩ. Chiến công, sự hi sinh vì dân, vì nước của người chiến sĩ mãi được ghi tạc trong trái tim mỗi người dân như một tượng đài bất diệt.

NGHĨA CỦA TỪ

5. Xác định nghĩa của các từ ngữ núi xanh và máu lửa trong khổ thơ:

Có một người lính

Đi vào núi xanh

Những năm máu lửa

Em căn cứ vào đâu để xác định như vậy?

- Cụm từ núi xanh trong khổ thơ có nghĩa là chiến trường, nơi diễn ra những trận chiến ác liệt.

=> Căn cứ để suy đoán nghĩa: dựa vào các từ ngữ xung quanh từ núi xanh: rừng chiểu, Trường Sơn, núi cũ, đại ngàn, núi non,...

- Cụm từ máu lửa được nhà thơ dùng với nghĩa chỉ những năm tháng chiến tranh khốc liệt.

=> Căn cứ để suy đoán nghĩa: dựa vào các từ ngữ xung quanh cụm từ máu lửa: hoà bình, bom nổ, khói đen, ngọn lửa,...

6. Cho biết sự khác biệt về nghĩa của từ xuân trong các cụm từ ngày xuân, tuổi xuân, đồng dao mùa xuân.

• Xuân trong ngày xuân chỉ những ngày tháng tươi đẹp.
• Xuân trong tuổi xuân chỉ tuổi trẻ, sự trẻ trung.
• Xuân trong đồng dao mùa xuân vừa chỉ mùa đầu tiên trong một năm, vừa chỉ tuổi trẻ của người lính, vẻ đẹp, sức sống, sức vươn lên của dân tộc, đất nước.