Thuật ngữ

I. Thuật ngữ là gì?

I. Ví dụ

VD1: So sánh hai cách giải thích sau đây về nghĩa của từ nước và từ muối.

a) Cách thứ nhất:

- Nước là chất lỏng không màu, không mùi, có trong sông, hồ, biển...

- Muối là tinh thể trắng, vị mặn, thường được tách từ biển, dùng để ăn.

b) Cách thứ hai:

- Nước là hợp chất các nguyên tố hi-đrô và ôxi, có công thức là H₂O.

- Muối là hợp chất mà phân tử gồm có một hay nhiều nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều gốc a-xit.

❔ Hãy cho biết cách giải thích nào không thể hiểu được nếu thiếu kiến thức hóa học.

Trả lời:

- Cách giải thích thứ nhất chỉ dừng lại ở những đặc tính bên ngoài của sự vật (Dạng lỏng hay rắn? Màu sắc, mùi vị thế nào? Có ở đâu hay từ đâu mà có?). Đó là cách giải thích hình thành trên cơ sở kinh nghiệm, có tính chất cảm tính.

- Cách giải thích thứ hai thể hiện được đặc tính bên trong của sự vật (Được cấu tạo từ những nguyên tố nào? Quan hệ giữa những yếu tố đó như thế nào?). Những đặc tính này không thể nhận biết được qua kinh nghiệm và cảm tính mà phải qua nghiên cứu bằng lí thuyết và phương pháp khoa học, qua việc tác động vào sự vật để bộc lộ những đặc tính của nó. Do đó nếu có kiến thức chuyên môn về lĩnh vực có liên quan thì người tiếp nhận không thể hiểu được cách giải thích này. 

- Cách giải thích thứ nhất là cách giải nghĩa của từ ngữ thông thường, còn cách giải thích thứ hai là cách giải thích nghĩa của thuật ngữ.

VD2: Đọc những định nghĩa sau đây và trả lời câu hỏi.

- Thạch nhũ là sản phẩm hình thành trong hanh động do sự nhỏ giọt của dung dịch đá vôi hòa tan trong nước có chứa a-xít các-bô-níc.

- Ba-dơ là hợp chất mà phân tử gồm có một nguyên tuer kim loại liên kết với một hay nhiều nhóm hi-đrô-xít.

- Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.

- Phân số thập phân là phân số mà mẫu lũy thừa của 10.

a) Em đã học các định nghĩa này ở những bộ môn nào?

b) Những từ ngữ được định nghĩa (in đậm) chủ yếu được dùng trong loại văn bản nào?

Trả lời:

a) Thạch nhũ  trong địa lí; ba-dơ (bazơ; tiếng Anh: base) trong hóa học; ẩn dụ trong ngữ văn; phân số thập phân trong toán học.

b) Những thuật ngữ này chủ yếu được dùng trong loại văn bản về khoa học, công nghệ. 

Thuật ngữ đôi khi cũng được dùng trong những loại văn bản khác. Chẳng hạn, một bản tin, một phóng sự hay một bài bình luận trên báo chí cũng có thể sử dụng thuật ngữ khi đề cập đến những khái niệm có liên quan.

2. Ghi nhớ

Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ.

II. Đặc điểm của thuật ngữ

1. Ví dụ

Cho biết trong hai ví dụ sau, ở ví dụ nào, từ muối có sắc thái biểu cảm.

a) Muối là một hợp chất có thể hòa tan trong nước.

b) Tay nâng chén muối đĩa gừng,

Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau.

(Ca dao)

Trả lời:

- Từ muối thứ nhất là một thuật ngữ, không có tính biểu cảm, không gợi lên những ý nghĩa bóng bẩy, muối là muối chứ không phải là một cái gì khác.

- Từ muối thứ hai là một từ thông thường, gừng cay muối mặn chỉ tình cảm sâu đậm của con người.

2. Ghi nhớ

1. Về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ.

2. Thuật ngữ không có tính biểu cảm.