Hướng dẫn soạn bài Chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động

CHUYỂN ĐỔI CÂU CHỦ ĐỘNG THÀNH CÂU BỊ ĐỘNG

I. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Câu chủ động và câu bị động

a) Tìm chủ ngữ trong các câu sau:

(1) Mọi người yêu mến em.

(2) Em được mọi người yêu mến.

Gợi ý:

Mọi người / yêu mến em.

    C                     V

Em / được mọi người yêu mến.

C                         V

b) Chủ ngữ của hai câu trên có ý nghĩa khác nhau như thế nào?

Gợi ý:

- Ở câu (1), chủ ngữ "Mọi người" là chủ thể của hành động "yêu mến" hay "em" là chủ thể của hoạt động "yêu mến"?

- Ở câu (2), chủ ngữ "Em" là chủ thể của hành động "yêu mến" hay "mọi người" là chủ thể của hoạt động "yêu mến"?

c) Câu (1) là câu chủ động, câu (2) là câu bị động. Vậy thế nào là câu chủ động và thế nào là câu bị động?

Gợi ý: Câu chủ động là câu có chủ ngữ chỉ người, vật thực hiện một hoạt động hướng vào người, vật khác - chủ ngữ chỉ chủ thể hành động. Câu bị động là câu có chủ ngữ chỉ người, vật được hoạt động của người, vật khác hướng vào - chủ ngữ chỉ đối tượng của hoạt động.

2. Mục đích của việc chuyển đổi câu chủ động thành câu bị động

Cho hai câu:

(1) Mọi người yêu mến em.

(2) Em được mọi người yêu mến.

Hãy chọn câu thích hợp để điền vào chỗ có dấu ba chấm trong đoạn văn sau và giải thích tại sao em lại làm như vậy:

- Thuỷ phải xa lớp ta, theo mẹ về quê ngoại.

Một tiếng "ồ" nổi lên kinh ngạc. Cả lớp sững sờ. Em tôi là chi đội trưởng, là "vua toán" của lớp từ mấy năm nay ... Tin này chắc làm cho bạn bè xao xuyến.

(Theo Khánh Hoài)

Gợi ý: Chú ý câu đứng trước: Em tôi là chi đội trưởng, là "vua toán" của lớp từ mấy năm nay. Câu này nói về "mọi người", các bạn trong lớp hay nói về Thuỷ - em?

Câu đứng trước câu cần lựa chọn, và cả đoạn văn đều đang nói về Thuỷ (em). Thuỷ (em) trong đoạn này là đối tượng mà hoạt động hướng vào (được nói đến) chứ không phải là chủ thể của hoạt động. Cho nên, điền vào vị trí dấu ba chấm phải là câu bị động (Em được mọi người yêu mến) thì mới đảm bảo mối liên kết giữa các câu trong mạch chung của đoạn.

II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG

1. Trong hai đoạn văn dưới đây, những câu nào là câu bị động?

a) Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm.

(Hồ Chí Minh)

b) Người đầu tiên chịu ảnh hưởng của thơ Pháp rất đậm là Thế Lữ. Những bài thơ có tiếng của Thế Lữ ra đời từ đầu năm 1933 đến 1934. Giữa lúc người thanh niên Việt Nam bấy giờ ngập trong quá khứ đến tận cổ thì Thế Lữ đưa về cho họ cái hương vị phương xa. Tác giả "Mấy vần thơ" liền được tôn làm đương thời đệ nhất thi sĩ.

(Theo Hoài Thanh)

Gợi ý:

- a: Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm.

- b: Người đầu tiên chịu ảnh hưởng của thơ Pháp rất đậm là Thế Lữ.; Tác giả "Mấy vần thơ" liền được tôn làm đương thời đệ nhất thi sĩ.

2. Nhận xét về tác dụng của việc dùng câu bị động trong hai đoạn văn trên.

Gợi ý: Xem xét mối quan hệ của câu bị động với các câu khác trong đoạn, với chủ đề của cả đoạn.

- a: Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm.

Trong trường hợp này, các câu bị động được lược bỏ thành phần chủ ngữ. Có thể khôi phục: Có khi tinh thần yêu nước được người ta trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi tinh thần yêu nước (được) người ta cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm. Việc lược bỏ chủ ngữ là nhằm tránh lặp thừa. Câu bị động trong đoạn văn này được sử dụng để đảm bảo sự liên kết. Đối tượng nói đến ở đây là tinh thần yêu nước chứ không phải chủ thể của tinh thần yêu nước. Câu đầu đoạn văn thể hiện rõ điều này.

- b: Người đầu tiên chịu ảnh hưởng của thơ Pháp rất đậm là Thế Lữ. Những bài thơ có tiếng của Thế Lữ ra đời từ đầu năm 1933 đến 1934. Giữa lúc người thanh niên Việt Nam lúc bấy giờ ngập trong quá khứ đến tận cổ thì Thế Lữ đưa về cho họ cái hương vị phương xa. Tác giả "Mấy vần thơ" liền được tôn làm đương thời đệ nhất thi sĩ.

Chủ đề của đoạn văn này là nói về Thế Lữ - "Người đầu tiên..." - "Tác giả "Mấy vần thơ"..." chứ không phải nói về thơ Pháp, hay những người tôn vinh ông. Hai câu bị động có chủ ngữ cùng hướng về một đối tượng và cùng thống nhất với chủ đề của đoạn.