Bài 4: Sử dụng, cải tạo và bảo vệ đất trồng
Nội dung lý thuyết
Các phiên bản khácI. SỬ DỤNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT TRỒNG
- Do quá trình hình thành đất:
+ Tác động của điều kiện tự nhiên.
+ Sự phát triển kinh tế - xã hội.
+ Canh tác chưa hợp lí của con người.
→ Hình thành một số loại đất có các yếu tố làm hạn chế sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng như:
+ Đất chua.
+ Đất mặn.
+ Đất bạc màu.
- Chính vì vậy, cần sử dụng đất trồng hợp lí, khoa học và hiệu quả.
1. Chọn cây trồng phù hợp với từng loại đất
- Mỗi loại cây trồng chỉ thích hợp với một loại đất nhất định.
+ Ví dụ:
Cây chè thích hợp với đất chua.
Cây họ Đậu thích hợp với đất kiềm.
Cây cói thích hợp với đất mặn,...
- Trong trồng trọt cần lựa chọn:
+ Cây trồng phù hợp với từng loại đất để cây trồng:
Sinh trưởng, phát triển tốt.
Cho năng suất cao.
- Nếu trồng cây trên đất không thích hợp:
+ Cây sinh trưởng và phát triển chậm.
+ Năng suất thấp.
+ Thậm chí không cho thu hoạch.
2. Kết hợp sử dụng đất và cải tạo đất
- Trong quá trình trồng trọt:
+ Cây trồng sử dụng các chất dinh dưỡng trong đất làm cho đất trồng bị:
Suy giảm và mất cân đối dinh dưỡng.
- Vì vậy, cần phải kết hợp việc trồng trọt và bón phân hợp lí, đặc biệt là:
+ Bón phân hữu cơ.
+ Phân vi sinh.
→ Để bù đắp chất dinh dưỡng cho đất, giúp cải tạo đất.
3. Canh tác bền vững
- Canh tác bền vững gồm:
+ Luân canh.
+ Tăng vụ.
+ Trồng xen.
+ Trồng gối.
+ Làm ruộng bậc thang.
+ Bố trí thời vụ thích hợp.
→ Để tránh điều kiện bất lợi do biến đổi khí hậu (hạn, mặn, lũ lụt,...) nhằm:
+ Tăng năng suất cây trồng.
+ Tạo việc làm cho người dân.
+ Nâng cao hiệu quả kinh tế trên diện tích gieo trồng.
- Ngoài ra, ứng dụng mô hình nông nghiệp công nghệ cao là:
+ Một trong các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất trồng.
II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP CẢI TẠO ĐẤT TRỒNG
1. Cải tạo đất chua
a. Đất chua và nguyên nhân gây ra đất chua
- Đất chua là đất trong dung dịch có nồng độ \(H^+\) lớn hơn nồng độ \(OH^-\), nhiều \(Al^{3+}\), \(Fe^{3+}\) tự do.
- Một số nguyên nhân chính làm cho đất bị chua là:
+ Do nước mưa làm rửa trôi các cation kiềm (\(Ca^{2+}\), \(Mg^{2+}\), \(K^+\)) trong đất.
- Trong quá trình trồng trọt, cây trồng:
+ Lấy đi một lượng cation kiềm trong đất mà không được hoàn trả lại cho đất.
+ Do quá trình canh tác bón phân hóa học chua sinh lí (ammonium sulfate, potassium chloride,...) vào đất.
+ Các cation \(NH_{4^+}\), \(K^+\) được keo đất, cây trồng hấp phụ để lại gốc \(SO_4^{2-}\), \(Cl^-\) tạo thành \(H_2SO_4\), HCl làm cho đất bị chua.
- Ngoài ra, sự phân giải chất hữu cơ trong điều kiện kị khí đã:
+ Sinh ra nhiều loại acid hữu cơ làm cho đất bị chua.
b. Biện pháp cải tạo đất chua
- Biện pháp bón vôi:
+ Bón vôi khử chua, kết tủa \(Al^{3+}\) và \(Fe^{3+}\) di động.
→ Làm mất khả năng gây độc cho cây và cố định lân trong đất.
+ Tăng cường hoạt động của vi sinh vật trong đất, huy động thức ăn cho cây.
+ Xúc tiến hình thành kết cấu đất làm cho:
Đất tơi, xốp.
Điều chỉnh pH.
→ Phù hợp với yêu cầu của cây trồng.
- Biện pháp thủy lợi:
+ Xây dựng hệ thống kênh tưới.
+ Tiêu nước để thau chua.
- Biện pháp canh tác:
+ Hạn chế hoặc không làm đất vào mùa mưa ở:
+ Vùng đồi núi.
+ Vùng đất dốc.
→ Nhằm hạn chế rửa trôi các cation kiềm trong đất.
+ Che phủ đất bằng tàn dư thực vật, nylon, trồng cây phân xanh.
2. Cải tạo đất mặn
a. Đất mặn và nguyên nhân gây ra đất mặn
- Đất mặn là những loại đất có nồng độ muối hoà tan (NaCl, \(Na_2SO_4\),...) trên 2,56‰.
- Đất mặn được hình thành ở các vùng:
+ Ven biển có địa hình thấp do thuỷ triều, vỡ đê.
+ Do nước biển theo các cửa sông vào bến trong đất liền mang theo lượng muối hoà tan làm đất bị mặn.
- Ngoài ra, do nước ngầm chứa hàm lượng muối hoà tan thấm lên tầng đất mặt làm đất bị mặn.
b. Biện pháp cải tạo đất mặn
- Biện pháp bón phân:
+ Ưu tiên sử dụng phân hữu cơ, hạn chế sử dụng phân vô cơ chứa clo hay sulfate.
+ Bón vôi kết hợp rửa mặn có tác dụng cải tạo đất mặn nhanh chóng.
- Biện pháp thủy lợi:
+ Xây dựng, củng cố hệ thống đê biển, trồng cây chắn sóng để ngăn nước mặn xâm nhập.
+ Xây dựng hệ thống kênh, mương để thau rửa, tiêu mặn.
+ Làm mương hạ mực nước ngầm để ngăn mặn không thấm lên tầng đất trồng.
- Vùng ngoài đê biển cần củng cố:
+ Giữ đê.
+ Trồng cây chắn sóng.
+ Nuôi trồng thủy sản.
- Vùng trong đê biển cần kết hợp vừa sử dụng, vừa cải tạo.
- Biện pháp canh tác:
+ Xây dựng chế độ luân canh hợp lí.
+ Bố trí thời vụ để tránh mặn.
- Chế độ làm đất thích hợp:
+ Cày không lật, xới đất nhiều lần để cắt đứt mao quản của muối không thấm lên tầng đất mặt.
+ Vùng đất đã cải tạo không để đất bị khô hạn, không làm đất ải.
3. Cải tạo đất xám bạc màu
a. Đất xám bạc màu và nguyên nhân gây ra đất xám bạc màu
- Đất xám bạc màu là:
+ Loại đất có tầng canh tác mỏng.
+ Thành phần cơ giới nhẹ.
+ Nghèo chất dinh dưỡng.
+ Đất chua.
+ Vi sinh vật có ích hoạt động kém.
- Đất có thể bị bạc màu do một số nguyên nhân chính sau:
- Ở những vùng tiếp giáp giữa đồng bằng và trung du miền núi thường có:
+ Địa hình dốc thoải nên quá trình rửa trôi chất dinh dưỡng trong đất diễn ra mạnh mẽ làm cho đất bị bạc màu.
- Do tập quán canh tác lạc hậu:
+ Trồng một loại cây trồng liên tục trong nhiều năm.
+ Làm đất không đúng cách.
+ Bố trí thời vụ không hợp lí.
+ Để đất trống vào mùa mưa,....
→ Làm cho đất trở nên mất cân đối và nghèo dinh dưỡng, bị chua,...
- Ở nước ta, đất xám bạc màu phân bố rộng rãi ở các vùng:
+ Trung du Bắc Bộ.
+ Đông Nam Bộ.
+ Tây Nguyên.
b. Biện pháp cải tạo đất xám bạc màu
- Biện pháp bón phân:
+ Bón phân hữu cơ, phân vô cơ, phân xanh, đặc biệt chú ý bón phân hữu cơ để:
Vừa nâng cao độ phì nhiêu của đất.
Cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng.
Giúp cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt.
Cho năng suất cao.
+ Bón vôi để nâng cao độ pH đất và cải tạo tính chất vật lí của đất.
- Biện pháp thủy lợi:
+ Tưới, tiêu hợp lí nhằm tránh rửa trôi các dinh dưỡng trong đất.
- Biện pháp canh tác:
+ Bố trí hệ thống cây trồng, sử dụng giống ngắn ngày thích hợp.
+ Sử dụng công thức:
+ Luân canh.
+ Tăng vụ.
+ Trồng xen cây họ Đậu.
→ Để vừa tăng thu nhập, vừa cải tạo đất.
