Bài 22. Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

1. Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể là gì?

- Nhiễm sắc thể có thể bị biến đổi cấu trúc ở một số dạng khác nhau.

+ Mất đoạn: 1 đoạn nào đó của NST bị mất đi so với NST ban đầu -> làm cho NST bị ngắn đi (giảm độ dài).

+ Lặp đoạn: 1 hay một số đoạn nào đó của NST lặp lại so với NST ban đầu -> NST dài ra (tăng chiều dài).

+ Đảo đoạn: 1 đoạn nào đó của NST xoay ngược 180⁰ so với ban đầu. 

* Lưu ý: ngoài 3 dạng đột biến cấu trúc NST ở trên, còn 1 dạng đột biến cấu trúc NST là chuyển đoạn. 

Ví dụ: NST ban đầu: NST 1: ABC - DE ; NST 2: FGH - IK

Đột biến chuyển đoạn BC từ NST số 1 sang NST số 2: 

NST 1: A - DE ; NST 2: FGHBC - IK.

+ Chuyển đoạn: 1 đoạn nào đó của NST này đứt ra và chuyển sang NST khác -> làm cho NST cho và nhận khác đi so với ban đầu.

- Khái niệm: đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể là những biến đổi trong cấu trúc nhiễm sắc thể.

- Các dạng: mất đoạn, lặp đoạn, đảo đoạn

2. Nguyên nhân phát sinh và tính chất của đột biến cấu nhiễm sắc thể

a. Nguyên nhân

- Đột biến cấu trúc NST xảy ra do ảnh hưởng phức tạp của môi trường bên trong cơ thể (những biến đổi bất thường về sinh lí, sinh hóa trong tế bào).

- Do yếu tố của môi trường bên ngoài cơ thể thường là do tác động của con người như tác nhân vật lý: tia phóng xạ, tia cực tím, nhiệt độ, … Tác nhân hóa học: ảnh hưởng của các chất độc hóa học như thuốc trừ sâu, diệt cỏ, chất độc màu da cam, …

-> đột biến cấu trúc NST xuất hiện trong điều kiện tự nhiên hoặc do con người gây ra.

b. Tính chất của đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

- Trải qua quá trình tiến lâu dài, các gen đã được sắp xếp hài hòa trên NST. 

- Biến đổi cấu trúc NST làm thay đổi số lượng và cách sắp xếp gen trên đó nên thường gây hại cho sinh vật.

- Tuy nhiên, trong thực tiễn người ta vẫn gặp những đột biến cấu trúc NST có lợi.

Ví dụ: mất đoạn nhỏ ở đầu NST 21 gây ung thư máu ở người, ở lúa mạch đột biến lặp đoạn làm tăng hoạt tính enzim phân hủy tinh bột.

3. Một số biện pháp nhằm hạn chế đột biến cấu trúc NST

- Sử dụng hợp lí thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ.

- Có ý thức phòng chống sử dụng vũ khí hạt nhân, vũ khí hóa học.

- Có ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường.