MB: Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác bài thơ.
– Bài thơ diễn tả niềm vui thú chân thực của nhà thơ trong những ngày gian khổ ở Pác Bó. Qua đó toát lên vẻ đẹp tâm hồn của Bác: vừa là một chiến sĩ say mê cách mạng vừa như một ẩn sĩ ung dung sống hòa nhập với thiên nhiên.
TB: 1, Niềm vui sống toát lên phong thái ung dung giữa núi rừng.
– Câu thơ đầu có giọng điệu thật thoải mái, thanh thản hòa nhập với nhịp điệu của thời gian:
Sáng ra bờ suối, tối vào hang.
+ Câu thơ là hai vế sóng đôi thể hiện nếp sống nhịp nhàng, nề nếp bất chấp hoàn cảnh gian khó thế nào.
+ Như lối sống của một ẩn sĩ thanh tao (Núi láng giềng,chim bầu ban / Mây khách khứa, nguyệt anh tam – Nguyễn Trãi).
– Câu thứ hai pha giọng đùa vui:
Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng.
+ Lương thực, thực phẩm được núi rừng ban tặng đầy đủ đến nước dư thừa (vẫn sẵn sàng: lúc nào cũng sẵn có).
+ Rõ ràng niềm vui thích “thú lâm tuyền” đã khiến nhà thơ biến thiếu thốn thành dư thừa, biến tham khổ thành sang trọng.
2, Niềm lạc quan toát lên cái “sang” của cuộc đời cách mạng.
– Câu thơ thứ ba cũng chẳng có gì cầu kì, đó hoàn toàn là tả thực:
Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng
+ Núi rừng cho Bác rau măng để ăn, lại sẵn có cho Người, nào bàn, nào ghế đá làm việc.
+ Nhưng câu thơ cũng lại rất “sang”: làm nổi bật lên hình tượng người lãnh tụ cách mạng vĩ đại. Người dịch sử Đảng để giảng dạy, đào tạo cán bộ cách mạng cho phong trào.
+ “Bàn đá chông chênh”: ba thanh bằng nhẹ nhóm, đối sánh với “dịch sử Đảng” toàn thanh trắc làm nên giọng thơ khỏe chắc, gân guốc: cái bàn chông chênh nhưng lại chắc chắn. Câu thơ vừa thực vừa lớn lao!
+ Như tứ tuyệt cổ điển, thơ tứ tuyệt của Bác thường khắc họa nhân vật trữ tình: nhà thơ, ở câu thơ thứ ba, để tạo đà chuyển sang câu kết, trực tiếp bộc lộ cảm xúc. Đó là một kết cấu hợp lí.
– Câu kết: “Cuộc đời cách mạng thật là sang”.
+ Chỉ một chữ “sang” được nhấn mạnh bởi từ cảm thán “thật là” đối lập với con suối, cái hang, cháo bẹ, rau măng, bàn đá chông chênh, tác giả làm tăng sự khẳng định dứt khoát cuộc sống này hơn hẳn cuộc sống khác trên đời. Bởi vì đó là cuộc đời cách mạng, là niềm vui vô hạn của người chiến sĩ yêu nước vĩ đại sau ba mươi năm xa nước nay được sống giữa lòng đất nước yêu dấu; là niềm vui lớn lao khi Người biết thời cơ cứu nước đã tới gần.
+ Như vậy “thú lâm tuyền” của Bác vừa giống vừa khác các ẩn sĩ: cùng vơi với núi rừng với suối, cũng sống thanh bần, nhưng không quay lưng với đời mà sống giữa đời để làm thay đổi cuộc đời. Nhân vật trữ tình tuy có dáng dấp ẩn sĩ nhưng vẫn là người chiến sĩ.
+ Chữ “sang” chính là “nhãn tự” đã kết tinh và tỏa sáng toàn bài.
KB: “Tức cảnh Pác Bó” là bài thơ tứ tuyệt vừa cổ điển (thú lâm tuyền của ẩn sĩ) vừa hiện đại (niềm lạc quan của chiến sĩ); giọng thơ hóm hỉnh, hình ảnh hàm súc.
– Diễn tả sâu sắc vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh: dù trong bất kì gian nan nguy hiểm nào vẫn ung dung. Với người, làm cách mạng và sống hòa nhập với thiên nhiên là một niềm vui lớn.
Khi viết cần làm rõ các ý sau :
-Nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ để thấy người chiến sĩ sống và làm việc trong hang Pác Bó - trong một hoàn cảnh hết sức khó khăn, điều kiện sinh hoạt gian khổ, thiếu thốn. Trong hoàn cảnh đó, tinh thần và ý chí của người chiến sĩ
- Bốn câu thơ của bài thơ tự nhiên, bình dị thể hiện một giọng điệu vui đùa, hóm hỉnh. Giọng điệu, từ ngữ, hình ảnh thơ và cách nói của Người toát lên một niềm vui thích, sảng khoái cao độ của nhân vật trữ tình. Cần phân tích rõ để thấy giọng điệu thoải mái, hòa điệu nhịp nhàng với cuộc sống núi rừng của người chiến sĩ (câu thơ đầu), giọng điệu vui đùa, hóm hỉnh khi nói về lương thực của núi rừng: luôn sẵn sàng — những thực phẩm có sẵn của núi rừng (câu thơ thứ hai), giọng điệu mạnh mẽ (ba thanh trắc đi liền: dịch sử Đảng) khi nói về điều kiện làm việc thô sơ ở núi rừng: hàn đá chông chênh (câu thơ thứ ba).
- Tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của người chiến sĩ cách mạng được thể hiện ở niềm vui, sự thích thú trong cuộc sống đầy gian khổ ở núi rừng: ngủ trong hang tối, ăn cháo bẹ rau măng, bàn làm việc là tảng đá chông chênh. Người chiến sĩ ở đây cảm thấy: Cuộc đời cách mạng thật là sang. Sang ở đây là sang trọng, tức là người chiến sĩ không những cảm thấy dồi dào, giàu có về vật chất mà còn cảm thấy sự cao quý, đáng kính trọng. Đó là sự sang trọng, giàu có về mặt tinh thần của những cuộc đời làm cách mạng lấy lí tưởng cứu nước làm lẽ sống, không hề bị những khó khăn, gian khổ làm cho khuất phục. Đó cũng là cái giàu sang của một nhà thơ luôn tìm thấy sự hài hòa với tự nhiên, thư thái với thiên nhiên. Đó là tinh thần lạc quan, tin tưởng ở sự nghiệp cách mạng gian khổ nhưng sẽ giành thắng lợi. Tinh thần bài thơ được kết tinh và tỏa sáng ở từ sang cuối bài thơ.
- Hình tượng người chiến sĩ được khắc họa chân thực, sinh động với những gian khổ và thiếu thốn về vật chất nhưng lại giàu có về tinh thần (thể hiện trong giọng diệu vui đùa, tinh thần lạc quan, phong thái ung dung). Tầm vóc người chiến sĩ trở nên lớn lao, tư thế trở nên uy nghi trong cuộc đời cách mạng cao đẹp. Bài thơ làm nổi bật hình tượng, cốt cách cao quý của lãnh tụ Hồ Chí Minh vĩ đại.