Hướng dẫn soạn bài Sông nước Cà Mau

SÔNG NƯỚC CÀ MAU

Đoàn Giỏi

I. TÁC GIẢ - TÁC PHẨM

1. Tác giả

Đoàn Giỏi (1925-1989) là tên khai sinh, ngoài ra nhà văn còn có các bút danh: Nguyễn Hoài, Nguyễn Phú Lễ, Huyền Tư; quê quán: Châu Thành, Tiền Giang.

Trong những năm chống thực dân Pháp, Đoàn Giỏi công tác trong ngành an ninh rồi làm công tác thông tin, văn nghệ. Tập kết ra Bắc, từ năm 1955 ông chuyển sang làm công tác sáng tác và biên tập sách báo. Đoàn Giỏi là Uỷ viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam các khoá I, II, III.

Tác phẩm đã xuất bản: Người Nam thà chết không hàng (kịch thơ, 1947), Khí hùng đất nước (kí, 1948), Những dòng chữ máu Nam Kì 1940 (kí, 1948), Đường về gia hương (truyện, 1948), Chiến sĩ Tháp Mười (kịch thơ, 1949), Giữ vững niềm tin (thơ, 1954), Trần Văn Ơn(truyện kí, 1955), Cá bống mú (truyện, 1956), Ngọn tầm vông (truyện kí, 1956), Đất rừng phương Nam (truyện, 1957), Hoa hướng dương (truyện ngắn, 1960), Cuộc truy tìm kho vũ khí(truyện, 1962), Những chuyện lạ về cá (biên khảo, 1981), Tê giác giữa ngàn xanh (biên khảo, 1982).

Bài văn miêu tả cảnh quan thiên nhiên, sông nước vùng Cà Mau, mảnh đất tận cùng phía nam của Tổ quốc. Cảnh thiên nhiên ở đây thật rộng lớn, hoang dã và hùng vĩ, đặt biệt là những dòng sông và rừng đước. Cảnh chợ Năm Căn là hình ảnh trù phú, độc đáo, tấp nập về sinh hoạt của con người ở vùng đất ấy.

1. Bài văn miêu tả sông nước vùng Cà Mau ở cực nam của Tổ quốc.

Trình tự miêu tả thể hiện trong bài văn là: bắt đầu từ cảm tưởng chung, thông qua sự quan sát thiên nhiên Cà Mau - tác giả đi đến những nét đặc tả kênh rạch, sông ngòi và nét độc đáo của cảnh chợ Năm Căn họp trên mặt nước.

Theo trình tự miêu tả như trên, có thể thấy bố cục của bài văn gồm ba đoạn:

- Đoạn 1 (Từ đầu đến "lặng lẽ một màu xanh đơn điệu"): Cảm tưởng chung về thiên nhiên Cà Mau.

- Đoạn 2 (Tiếp theo đến "khói sóng ban mai"): Đặc tả kênh, rạch Cà Mau và con sông Năm Căn rộng lớn.

- Đoạn 3 (Còn lại): Đặc tả cảnh chợ Năm Căn.

Đọc bài văn, có thể hình dung vị trí của người miêu tả là ngôi thứ nhất "tôi" (ngồi trên thuyền) - tức người chứng kiến và cảm nhận quang cảnh sông nước Cà Mau. Vị trí ấy rất thuận lợi cho việc quan sát và miêu tả vì những hình ảnh và suy nghĩ được thể hiện trực tiếp bằng con mắt của "người trong cuộc". Với vị trí quan sát của người trên thuyền, các hình ảnh miêu tả được hiện ra trong bài văn như một cuốn phim thật sinh động: nhiều màu sắc, cảnh trí đan cài và giàu cảm xúc.

2. Trong đoạn văn (từ đầu đến "lặng lẽ một màu xanh đơn điệu") tác giả đã diễn tả ấn tượng ban đầu bao trùm về vùng sông nước Cà Mau. ấn tượng ấy là ấn tượng choáng ngợp (thể hiện qua các từ ngữ có tính cường điệu: kênh rạch càng bủa giăng chi chít, trên thì... dưới thì... chung quanh... cũng chỉ...). ấn tượng ấy được cảm nhận qua thị giác, thính giác và vị giác - đặc biệt là cảm giác đơn điệu về màu xanh và ...tiếng rì rào bất tận... của rừng, của sóng. ấn tượng ấy được thể hiện qua các câu văn dài ngắn xen kẽ, biến hoá linh hoạt: vừa tả vừa kể, tạo ra một mạch văn trữ tình lôi cuốn.

3. Qua đoạn văn tác giả nói về cách đặt tên cho các vùng đất, con kênh ở vùng Cà Mau cho thấy: các địa danh ở đây được đặt tên rất giản dị, gần gũi với thiên nhiên. Cách đặt tên như thế cũng thể hiện đặc điểm của thiên nhiên vùng Cà Mau.

4. Trong đoạn văn từ "Thuyền chúng tôi chèo thoát qua đến sương mù và khói sóng ban mai":

+ Những chi tiết thể hiện sự rộng lớn, hùng vĩ của dòng sông và rừng đước:

- Nước ầm ầm đổ ra biển nagỳ đêm như thác

- Con sông rộng hơn ngàn thước

- Cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.

+ Trong câu "Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn" có các động từ: thoát qua, đổ ra, xuôi về chỉ cùng một hoạt động của con thuyền.

Nếu thay đổi trình tự những động từ ấy trong câu thì sẽ không thể hiện được các trạng thái hoạt động rất phong phú của con thuyền trong các hoàn cảnh khác nhau.

Trong câu này, tác giả sử dụng từ ngữ rất chính xác và tinh tế, bởi vì:

- thoát qua: diễn đạt sự khó khăn mà con thuyền vừa phải vượt.

 - đổ ra: chỉ trạng thái con thuyền từ sông nhỏ đến với dòng sông lớn,

- xuôi về: diễn tả trạng thái nhẹ nhàng của con thuyền xuôi theo dòng nước.

+ Những từ miêu tả màu sắc của rừng đước: màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ. Qua những từ đó, vừa thấy được khả năng quan sát và phân biệt các sắc độ của tác giả rất tinh tế, đồng thời cũng thấy được sự phát triển mạnh mẽ không ngừng của loài đước.

5. Trong bài văn, sự tấp nập, đông vui, trù phú và độc đáo của chợ vùng Cà Mau được thể hiện qua những chi tiết, hình ảnh đặc sắc của cảnh chợ Năm Căn:

- Sự tấp nập, đông vui, trù phú: túp lều lá thô sơ, những ngôi nhà gạch hai tầng, những đống gỗ cao như núi, những cột đáy, thuyền chài, thuyền lưới, những bến vận hà nhộn nhịp, những lò than hầm gỗ, những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn măng-sông chiếu rực,...

- Sự độc đáo của chợ Năm Căn: chợ họp ngay trên sông, chỉ cần cập thuyền lại với nhau là có thể mua bán đủ thứ tiêu dùng và ẩm thực. Đây còn là nơi hội tụ đông vui của những người bán vải, bán rượu đến từ nhiều vùng, có nhiều giọng nói, trang phục khác nhau...

6. Qua cách miêu tả từ xa đến gần, từ khái quát đến cụ thể, tả xen kể... cùng với việc sử dụng các từ ngữ gợi cảm tinh tế của tác giả, có thể cảm nhận được vẻ đẹp trù phú của vùng sông nước Cà Mau. Đó là một nơi có khung cảnh thiên nhiên hoang dã và hùng vĩ - nơi có những dòng sông rộng lớn và rừng đước bạt ngàn; đồng thời đó cũng là nơi có cảnh chợ Năm Căn đặc sắc, tấp nập đông vui.

Cảm nhận của em về vùng Cà Mau

Đoàn Giỏi là một người con của mảnh đất Nam Bộ và để rồi, bằng những hiểu biết sâu sắc và tình yêu vô tận với nơi đây, những trang viết của ông luôn đem đến cho người đọc những cảm nhận tinh tế về mảnh đất, con người Nam Bộ và "Đất rừng phương Nam" là một trong số những tác phẩm như thế. Đặc biệt, qua trích đoạn "Sông nước Cà Mau" trích từ tác phẩm "Đất rừng phương Nam" đã làm cho người đọc có những cảm nhận thật độc đáo về mảnh đất Cà Mau rộng lớn với những nét đặc trưng rất riêng.

Trước hết, Cà Mau hiện lên là một vùng đất rộng lớn, hoang sơ và mang trên mình vẻ đẹp hùng vĩ. Có lẽ, với bất kì ai khi lần đầu tiên đến với vùng đất Cà Mau đều có cảm giác đó là một vùng không gian mênh mông, rộng lớn với chằng chịt những kênh, những rạch cứ chi chít bủa vây lấy nhau như những cái mạng nhện. Nhưng có lẽ chỉ bấy nhiêu thôi thì chưa đủ để nói về Cà Mau bởi đến nơi đây người ta còn cảm nhận được màu xanh với những sắc độ, với những gam đậm nhạt khác nhau. Đó là màu xanh của trời, màu xanh của nước và cả màu xanh của cây cối um tùm. Và đâu đó còn nghe vang vọng lại cả tiếng sóng, tiếng gió và tiếng rì rào bất tận của những rừng cây.

Về với Cà Mau, người ta không thể nào không nhắc tới những con sông, những kênh rạch và để rồi, qua cách giới thiệu của tác giả về tên sông, tên đất, tên các kênh rạch, chúng ta thấy Cà Mau hiện lên là một vùng đất rất tự nhiên, đầy hoang dã và rất phong phú. Những tên địa danh nơi đây "không phải bằng những danh từ mĩ lệ mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên". Có thể kể đến những cái tên gắn liền với những đặc trưng của nó như rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía, xã Năm Căn,... Tất cả chúng đều là những cái tên thật giản dị nhưng cũng rất đỗi lạ kì và độc đáo.

Cùng với đó, Cà Mau còn để lại ấn tượng độc đáo bởi dòng sông Năm Căn rộng lớn với những rừng đước bạt ngàn. Dòng sông Năm Căn hiện ra thật hùng vĩ qua việc sử dụng hàng loạt các từ láy cùng biện pháp so sánh tu từ giàu giá trị. "Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi, con sông rộng lớn hơn ngàn thước". Không chỉ dừng lại ở đó, hình ảnh rừng đước cũng hiện lên thật đẹp và đầy ấn tượng. Rừng đước "dựng lên cao ngất" làm choáng ngợp du khách ghé thăm với các tầng bậc khác nhau của màu xanh - xanh lá mạ, xanh rêu, xanh chai lọ,... Những sắc độ khác nhau ấy của màu xanh đã gợi ra trước mắt người đọc các lớp cây đước từ non đến già, chúng cứ thế mọc nối tiếp nhau, không bao giờ dừng, không bao giờ dứt. Có lẽ bằng những chi tiết, hình ảnh độc đáo ấy đã gợi lên khung cảnh của mảnh đất Cà Mau với sức hút mãnh liệt, không thể không thấy mê.

Cuối cùng, hình ảnh Cà Mau để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc chính ở chợ nổi Năm Căn với cuộc sống đông vui, nhộn nhịp và tấp nập. Trong truyền thống của người Việt từ ngàn đời nay, chợ chính là hình ảnh thu nhỏ cho cuộc sống của mỗi miền quê và chợ Năm Căn cũng không ngoại lệ. Chợ Năm Căn tấp nập, trù phú, độc đáo chính là hình ảnh thu nhỏ cho cuộc sống sinh hoạt ở cực Nam của Tổ quốc. "Chợ Năm Căn có cái bề thế của một trấn anh chị rừng xanh đứng kiêu hãnh phô phang sự trù phú của nó trên vùng đất cuối cùng của Tổ quốc" với những túp lều lá thô sơ cùng những ngôi nhà gạch hai tầng văn minh, với đủ các loại thuyền - thuyền đáy, thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buồm dập dềnh trên sông. Thêm vào đó, hoạt động của chợ Năm Căn cũng thật ồn ào, tấp nập, "bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo sông". Hàng hóa ở đây cũng thật phong phú. Người ta mua từ cây kim, cuộn chỉ, những vật dụng cần thiết đến những món đồ nữ trang đắt giá. Đến đây, người ta cũng có thể gọi muôn vàn những món ăn, có thể gọi món xào, món nấu Trung Quốc hay một đĩa thịt rừng nướng ướp kiểu địa phương kèm theo vài cút rượu. Điều đặc biệt của Chợ Năm Căn chính là chợ họp trên sông và vì thế những con thuyền bán hàng len lỏi mọi nơi và người ta có thể mua, bán mọi thứ hàng hóa mà không cần bước ra khỏi thuyền. Nơi đây cũng là nơi tụ hội của nhiều người thuộc nhiều dân tộc khác nhau với những trang phục, tiếng nói đa dạng.

Tóm lại, với cách kể chuyện tự nhiên cùng những chi tiết miêu tả độc đáo, "Sông nước Cà Mau" của Đoàn Giỏi đã mang đến cho người đọc những cảm nhận độc đáo, sâu sắc về toàn diện về thiên nhiên và cuộc sống sinh hoạt thường ngày của con người nơi mảnh đất này.

chúc các bạn học tốt