Đọc hiểu văn bản: Thiên nhiên và con người trong truyện "Đất rừng phương Nam" (Bùi Hồng)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Bùi Hồng (1931-2012), quê ở Hà Tĩnh.

2. Tác phẩm

a. Phương thức biểu đạt

• Phương thức biểu đạt: Nghị luận.
• Văn bản bàn luận về các chi tiết trong tác phẩm Đất rừng phương Nam. Từ đó, văn bản cho người đọc thấy được những vẻ đẹp của thiên nhiên, con người trong tác phẩm; hiểu rõ hơn về đặc sắc nghệ thuật của bài thơ.

b. Nhan đề

• Nhan đề do người biên soạn sách đặt.
• Văn bản phân tích những giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc (như khung cảnh thiên nhiên và con người...) trong tác phẩm Đất rừng phương Nam. Từ nhan đề, người đọc có thể hiểu được nội dung mà văn bản truyền đạt.

c. Bố cục

- Phần 1: Từ đầu ... "hợp với đại chúng trẻ em."

- Phần 2: Tiếp ... "dãy trường thành vô tận..."

- Phần 3: Còn lại.

II. Khám phá văn bản

1. Các yếu tố của văn bản nghị luận

• Vấn đề bàn luận: Đặc sắc về nội dung và hình thức nghệ thuật của tác phẩm Đất rừng phương Nam.
• Mục đích của văn bản: Cho người đọc thấy được vẻ đẹp của khung cảnh và nghệ thuật miêu tả con người trong tác phẩm. Từ đó, người đọc có được những hiểu biết về con người, thiên nhiên Nam Bộ, khơi gợi sự yêu thích đối với nơi này.
• Cách đưa lí lẽ, dẫn chứng: 
  • Lí lẽ: Tác giả đưa ra những nhận định về khung cảnh thiên nhiên và con người.
  • Dẫn chứng: Những chi tiết, hình ảnh được trích dẫn trong tác phẩm.

2. Những đặc sắc của Đất rừng phương Nam

• Nhân vật: thuộc nhiều tầng lớp, nhiều ngành nghề.
• Kết cấu chương hồi kiểu truyền thống: không gian, thời gian rạch ròi, nhân vật thiện ác, trắng đen tách bạch và bộc lộ qua hành động, hình dáng, ngôn ngữ.

=> Tác giả cho người đọc cái nhìn bao quát về những đặc sắc của tác phẩm.

3. Cách miêu tả loài vật, cảnh vật trong truyện

- Tác giả có vốn hiểu biết sâu rộng về các loài vật.

=> Dẫn chứng:

+ Ông đã từng viết nhiều sách về các con vật.

+ Các tác phẩm của ông không chỉ cung cấp kiến thức về các sinh vật mà còn kể những mẩu chuyện có thật, sinh động, xen lẫn những huyền thoại có xuất xứ.

- Ông đã đem đến cho người đọc những hiểu biết về cảnh vật, cây cối, con vật. Không chỉ đem đến hiểu biết mà những chi tiết miêu tả khơi gợi những cảm xúc ở người đọc.

+ Chi tiết miêu tả các con vật: ba ba to bằng cái nia, kì đà lớn hơn chiếc xuồng tam bản, cá sấu phải 12 trai tráng lực lưỡng mới khiêng nổi.

=> Những dẫn chứng cụ thể, giàu hình ảnh, sinh động, làm sáng tỏ lí lẽ, đem đến ngạc nhiên cho người đọc.

+ Tác giả đưa ra những câu văn được trích dẫn trong tác phẩm Đất rừng phương Nam. Những chi tiết đó làm cho người đọc vừa ngây ngất, say mê trước vẻ đẹp của khung cảnh: "Những thân cây tràm... xanh thẳm không cùng..." vừa thấy choáng ngợp với sự hùng vĩ: "nước ầm ầm đổ ra biển... trường thành vô tận...".

NHẬN XÉT: Tác giả đưa ra những nhận định đúng đắn, giúp người đọc hiểu hơn về vẻ đẹp của Đất rừng phương Nam. Để làm sáng tỏ lí lẽ của mình, tác giả nêu rõ những dẫn chứng được trích từ trong tiểu thuyết của Đoàn Giỏi. Chắc hẳn phải rất yêu thích, hiểu rõ về tác phẩm, Bùi Hồng mới có thể đưa ra những nhận định xác đáng và dẫn chứng rõ ràng, thuyết phục như vậy.

4. Nghệ thuật miêu tả nhân vật

- Tác giả chỉ dùng một vài chi tiết để khắc họa con người Nam Bộ sắc sảo, mang những phẩm chất, đặc điểm tính cách riêng.

- Điều đó được làm rõ qua các dẫn chứng:

+ Những lời nói ngọt nhạt, cái túi tiền thâm đen, căng phồng, bóng mỡ của dì Tư Béo.

+ Cái áo vắt vai và những câu đối thoại ngật ngưỡng, hài hước, dở tỉnh, dở say của lão Ba Ngù.

+ Nhân vật ông Hai bán rắn và chú Võ Tòng cùng có hoàn cảnh giống nhau - đi làm thuê bị cướp công, họ đánh trả và bị đi tù. Tuy nhiên họ cũng có những đặc điểm riêng biệt:

• Ông Hai bán rắn có vẻ phóng khoáng, tự tin:
  • Hành động: trốn tù, đưa vợ con vào rừng U Minh kiếm sống bằng đủ thứ nghề.
  • Ngoại hình: gương mặt khoáng đạt, rất dễ mến; làn da mặt như người trẻ, chỉ ở đôi khóe mắt và trên vầng trán cao là có xếp mấy đường nhăn; đôi mắt to, sáng quắc, núp dưới cặp chân mày rậm đen...

=> Qua những chi tiết miêu tả, hình ảnh ông Hai rắn hiện lên đẹp đẽ, tự do.

•  Chú Võ Tòng:
  • Lời truyền tụng: Chú gây án và bị đi tù. Khi mãn hạn tù, chú bỏ vào rừng làm nghề săn bẫy thú.
  • Không ai rõ chú tên gì, quê ở đâu. Tên của chú là từ một sự tích truyện Tàu.

=> Qua những chi tiết miêu tả, hình ảnh chú Võ Tòng hiện lên với tính cách cương trực, mạnh mẽ, dũng cảm và ngoại hình có phần bặm trợn, hung dữ.

• Ông Hai bán rắn và chú Võ Tòng đã kết bạn rồi cùng nhau đánh giặc.

=> Tác giả đã phân tích nghệ thuật miêu tả nhân vật đặc sắc trong tiểu thuyết: có sự kết hợp giữa chuyện thực và chuyện ảo; có sự trộn lẫn giữa cổ điển phương Tây và cổ điển phương Đông. Từ đó, tính cách của nhân vật được làm rõ.

KẾT LUẬN: Việc phân tích những chi tiết đã giúp người đọc hiểu hơn về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Bên cạnh đó, người đọc được mở rộng kiến thức về con người, cảnh vật Nam Bộ, để từ đó khơi gợi tình cảm yêu mến với mảnh đất này.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Văn bản phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật trong tác phẩm Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi.

2. Nghệ thuật

- Lí lẽ xác đáng, thuyết phục.

- Dẫn chứng cụ thể, rõ ràng.

- Ngôn ngữ giản dị, giàu cảm xúc.