Bài 18. Châu Đại Dương

1. Vị trí địa lí, phạm vi châu Đại Dương

- Vị trí của lục địa Ô-xtrây-li-a và các khu vực của vùng đảo châu Đại Dương:

+ Lục địa Ô-xtrây-li-a nằm phía tây nam Thái Bình Dương, thuộc bán cầu Nam.

+ Vùng đảo châu Đại Dương nằm ở trung tâm Thái Bình Dương, gồm 4 khu vực (Mê-la-nê-di, Mi-crô-nê-di, Pô-li-nê-di và Niu Di-len).

- Đặc điểm vị trí địa lí, hình dạng và kích thước của lục địa Ô-xtrây-li-a:

+ Vị trí: Lục địa Ô-xtrây-li-a nằm phía tây nam Thái Bình Dương, thuộc bán cầu Nam.

+ Hình dạng: Dạng hình khối rõ rệt (do bờ biển ít bị chia cắt).

+ Kích thước: Diện tích nhỏ (khoảng 7,7 triệu km2), từ bắc xuống nam dài hơn 3 000 km, từ tây sang đông nơi rộng nhất khoảng 4 000 km.

2. Đặc điểm tự nhiên

a) Địa hình và khoáng sản

Vị trí, đặc điểm và khoáng sản của các khu vực địa hình trên lục địa Ô-xtrây-li-a:

* Phía tây

- Vùng sơn nguyên tây Ô-xtrây-li-a, độ cao trung bình dưới 500 m.

- Trên bề mặt là các hoang mạc cát, hoang mạc đá, cao nguyên và núi thấp.

- Tập trung nhiều mỏ kim loại (sắt, đồng, vàng, ni-ken, bô-xít….).

* Ở giữa

- Vùng đồng bằng Trung tâm, lớn nhất là bồn địa Ác-tê-di-an lớn.

- Độ cao trung bình dưới 200 m, rất khô hạn, bề mặt có nhiều bãi đá đồng bằng cát, đụn cát.

- Nhiều nơi hoang vắng, không có người sinh sống.

* Phía đông

- Dãy Trường Sơn Ô-xtrây-li-a, cao trung bình 800 - 1 000 m.

- Sườn đông dốc, sườn tây thoải dần về phía vùng đồng bằng Trung tâm.

- Tập trung nhiều khoáng sản nhiên liệu (than đá, dầu mỏ, khí tự nhiên).

b) Khí hậu

- Hầu hết lục địa thuộc đới nóng. Tuy nhiên, có sự thay đổi theo bắc - nam, đông - tây.

- Dải bờ biển hẹp phía bắc lục địa có khí hậu cận xích đạo (nóng ẩm mưa nhiều, lượng mưa trung bình từ 1 000 - 1 500 mm/năm).

- Khí hậu nhiệt đới chiếm phần lớn diện tích lục địa, nhưng có sự khác biệt từ đông sang tây:

+ Sườn đông dãy Trường Sơn Ô-xtrây-li-a có khí hậu nhiệt đới ẩm, mưa nhiều. Thời tiết mát mẻ, lượng mưa từ 1 000 - 1 500 mm/năm.

+ Từ sườn tây của dãy Trường Sơn Ô-xtrây-li-a đến bờ tây lục địa là một vùng rộng lớn, có khí hậu nhiệt đới lục địa khắc nghiệt (độ ẩm rất thấp, ít mưa; mùa hạ nóng, mùa đông tương đối lạnh).

- Dải đất hẹp phía nam lục địa có khí hậu cận nhiệt đới (mùa hạ nóng, mùa đông ấm áp, lượng mưa dưới 1 000 mm/năm).

c) Sinh vật

- Giới sinh vật tuy nghèo về thành phần loài nhưng có nhiều nét đặc sắc và mang tính địa phương cao.

- Các loài thực vật bản địa nổi bật là keo và bạch đàn (600 loài khác nhau).

- Giới động vật vô cùng độc đảo, đặc sắc nhất là hơn 100 loài thú có túi.

- Các loài động vật mang tính biểu tượng quốc gia là gấu túi, đà điểu Ô-xtrây-li-a, thú mỏ vịt, chuột túi.

3. Dân cư, một số vấn đề về lịch sử và văn hóa của Ô-xtrây-li-a

a) Dân cư

- Những đặc điểm về dân cư của Ô-xtrây-li-a:

+ Ít dân sinh sống (số dân năm 2020 là 25,5 triệu người), mật độ dân số rất thấp (chỉ khoảng 3 người/km2).

+ Dân cư phân bố rất không đều.

+ Mức độ đô thị hóa rất cao (Tỉ lệ dân thành thị năm 2020 là 86%).

+ Đất nước của những người nhập cư, đón nhận người nhập cư (đặc biệt là lao động chất lượng cao) đến từ mọi châu lục.

- Đặc điểm phân bố các thành phố lớn ở Ô-xtrây-li-a:

+ Hầu hết các thành phố lớn đều tập trung ở ven biển phía đông và phía nam Ô-xtrây-li-a.

+ Chỉ có thành phố Pớc nằm ở phía tây nam châu lục.

b) Một số vấn đề lịch sử và văn hóa của Ô-xtrây-li-a

- Lịch sử

+ Người bản địa đã sinh sống từ cách đây khoảng 10 000 năm.

+ Cuối thế kỉ XVIII bị thực dân Anh xâm chiếm.

+ Từ năm 1901, trở thành nhà nước liên bang, độc lập trong khối Liên hiệp Anh

- Văn hóa

+ Ô-xtrây-li-a là quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo, đa văn hoá.

+ Có nền văn hoá độc đáo, đa dạng nhờ tồn tại cộng đồng dân cư đa sắc (hơn 150 sắc tộc cùng sinh sống).

+ Có sự dung hòa giữa nhiều nét văn hoá khác nhau trên thế giới với văn hóa bản địa.

+ Bên cạnh tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức, còn có hơn 300 loại ngôn ngữ khác được sử dụng trong giao tiếp.

4. Phương thức con người khai thác, sử dụng và bảo vệ thiên nhiên ở Ôxtrâylia

- Phương thức khai thác thiên nhiên:

+ Ngành chăn nuôi gia súc (đặc biệt là cừu) được chú trọng phát triển, do điều kiện khí hậu khô hạn, đồng cỏ thưa…

=> Chăn nuôi gia súc theo hình thức chăn thả là phổ biến, ngoài ra còn hình thức chăn nuôi trong các trang trại hiện đại, sử dụng công nghệ cao.

+ Các loại cây ưa khô, có khả năng chịu hạn được trồng theo hình thức quảng canh.

+ Những nơi đất tốt, khí hậu thuận lợi, được sự hỗ trợ của hệ thống thuỷ lợi đã hình thành các nông trại trồng lúa mì, nho, cam...

+ Các cơ sở chế biến sản phẩm nông nghiệp nằm gần các cảng biển để phục vụ xuất khẩu.

+ Những năm gần, giảm tốc độ khai thác khoáng sản, đồng thời phát triển các ngành công nghiệp chế tạo.

+ Phát triển du lịch để khai thác tiềm năng thiên nhiên độc đáo.

- Bảo vệ thiên nhiên ở Ô-xtrây-li-a: Một số vấn đề trong sản xuất nông nghiệp đang rất được quan tâm là bảo vệ nguồn nước, chống hạn hán, chống nhiễm mặn.