Tôi choàng tỉnh giấc, dậy từ khi mặt trời còn chưa treo ngọn tre. Đó là một thói quen bình thường của người làm nghề nông. Cả cái làng Vũ Đại này, có ai không làm nghề nông chỉ trừ ông Bình giáo ra. Ông ấy là người học rộng lại hiểu sâu, chính vì vậy mà tôi định đến nhà ông giáo để viết một số giấy tờ nhà đất.
Con đường làng dài và hẹp. Gió thổi vi vu khiến cho những rặng tre xào xạc, đung đưa. Quanh nhà ông giáo, những hàng râm bụt lá vàng úa vẫn còn tồn tại sau trận bão khủng khiếp. Vừa thấy tôi, ông giáo liền nói: "Chào bác". Tôi đáp lại:
- Vâng, chào anh! Hôm nay tôi sang đây là muốn nhờ anh viết một số giấy tờ đất đai!
- Vậy mời bác vào nhà nhà xơi nước cái đã!
Ông giáo mời tôi ngồi trước thềm nhà, chúng tôi đang bàn bạc thì bỗng đâu có tiếng nói hớt hải vọng tới: Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!
A! Thì ra là lão Hạc, lão mặc bộ quần áo xộc xệch, đầu tóc rồi bù trông có vẻ kham khổ lắm. Lão là người hàng xóm của tôi. Vợ lão chết, con lão thì đi làm đồn điền cao su không biết khi nào về. Lão cứ sống như vậy cô đơn, thui thủi một mình ngày này qua ngày khác. Nhưng có điều khiến tôi thấy rất lạ. Hôm trước, tôi còn sang xin nhà lão mấy củ gừng về pha nước thì thấy lão cưng nựng con chó lắm kia mà; một điều "cậu" này, hai điều "cậu" nọ. Khi ăn thỉnh thoảng lão còn gắp thức ăn cho con chó của lão. Vậy mà giờ lại phải bán nó đi sao? Ông giáo hỏi:
- Thế nó cho bắt à?
Lúc bấy giờ thì mắt lão Hạc đã ầng ậc nước. Những nếp nhăn xô vào với nhau, ép cho nước mắt chảy ra, trông lão giờ già đi đến hơn chục tuổi.
- Khốn nạn! Nó có biết gì đâu ông giáo ơi! Nó thấy tôi gọi thì chạy ra. Cùng lúc đó thì chúng nó tóm gọn con chó rồi lôi đi xềnh xệch.
Tôi bắt đầu hiểu ra câu chuyện của lão Hạc và mường tượng cảnh thằng Mục, thằng Xiên dốc ngược con chó lên, trói chân, trói tay nó lại rồi mang đi. Lão Hạc mếu máo nói:
- Lúc đấy thì cu cậu mới biết là cu cậu chết! Mắt nó long sòng sọc rồi dại đi. Nó cứ ăng ẳng nhìn tôi như thể nó nói: A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão thế nào mà giờ lão xử tôi như vậy hả.
- Cụ cứ khéo tưởng tượng đấy chứ nó có biết gì đâu. Vả lại! Ai nuôi chó mà chẳng để giết thịt. Ta giết nó chính là hóa kiếp cho nó đấy chứ! - Ông giáo nói.
Lão Hạc chua chát bảo:
- Ông giáo nói phải! Ta hóa kiếp cho nó để nó được đầu thai thành kiếp khác may ra có là kiếp người. Như ông với tôi chẳng hạn!
Tôi nghe mà không kìm được nước mắt. Tôi cảm thấy đau khổ và xót thương cho lão Hạc quá! Lão chỉ có mỗi con chó để bầu bạn hằng đêm. Có con chó đó cũng đỡ buồn và bù đắp được cho sự thiếu thốn tình cảm của lão. Vậy mà giờ lão phải bán nó đi để lấy tiền để dành cho con sao! Lão Hạc quả là một con người tốt và có tình thương yêu con sâu sắc mà hiếm ai có được.
Ông giáo nói:
- Không có kiếp gì là sướng cả! Để tôi vào nhà pha ấm nước chè rồi ba ông con mình vừa rít thuốc lào vừa uống, thế là sướng!
- Ông giáo dạy phải! Nhưng giờ tôi có việc gấp phải đi bây giờ ông giáo ạ!
- Còn sớm mà, cụ hẵng ở lại chơi với chúng tôi cái đã!
- Ông giáo cho tôi xin khất chứ hôm nay thì nhất quyết không được.
Vậy là lão Hạc lại loạng choạng ra về trong sự ái ngại của tôi và ông giáo. Thuốc lào đã được vo viên mà không ai thèm đụng đến. Tôi nghĩ đến lão Hạc, một con người đầy tình thương và giàu lòng tự trọng. Một người vì con mà sẵn sàng bán đi thứ yêu quý nhất, kỷ vật của mình. Một người mà đã mếu máo, khóc hu hu như trẻ con vì nỡ lừa một con chó. Một người đáng kính như vậy mà phải sống khổ, sống sở như vậy sao? Cuộc đời thật bất công đối với những con người tốt, chỉ toàn khổ đau, bất hạnh. Tôi từ biệt ông giáo đi về mà lòng đau như cắt.
Tôi, ông giáo và lão Hạc, những người nông dân nghèo khổ, bị xã hội dồn đến đường cùng mà vẫn phải sống, vẫn phải tồn tại trên cái thế giới này. Cảm ơn lão Hạc, lão đã cho tôi hiểu được tình thương và lòng tự trọng quý giá của một con người. Tôi sẽ mãi khắc sâu bài học này trong tâm can và ý chí của mình đến cuối đời!
Tôi là Binh Tư- là hàng xóm của Lão Hạc. Ngồi trong nhà tôi nghĩ đến Lão Hạc, tôi vốn không ưa lão, bởi lão lương thiện và hiền lành quá. Sống ở đời mà lương thiện như lão có ngày chết sớm. Tôi đang ngẫm về lão thì tự nhiên, từ sân lão Hạc đi vào với vẻ mặt u sầu. Tôi cười khà khà nói:
-Thiêng thật đấy, tôi đang nhắc tới lão đây.
Nói vậy, chứ trong đầu tôi nghĩ: Lão sang nhà tôi chắc chắn cũng chẳng có điều gì là tốt đẹp. Rồi lão cứ cúi gằm mặt xuống đất, rồi lão nói.
-Cậu Binh Tư này, cậu cho tôi xin một chút bả chó được không? dạo này con chó nhà hàng xóm cứ chạy sang vườn nhà tôi phá hoại rau. Cậu có thì cho tôi xin ít để đánh bả nó, nếu trúng tôi và cậu đánh chén.
Tôi ngạc nhiên khi nghe lão nói, nhìn cái mặt lão xem, các vết nhăn co rúm lại,, cái mồm móm mém, đôi mắt thì đỏ sọng lại. Ấy dời, già tuổi này rồi mà giờ mới biết phẩm chất thật của lão. Tôi cũng thật không ngờ một con người mà luôn được mọi người yêu mến tin cậy, kính trọng, một người nông dân giàu lòng tự trọng, trung thực vậy mà cũng phải đến đây xin bả chó. Tôi nhếch miệng cười đểu, cười để tỏ vẻ khinh thường lão. Từ trước tới giờ, lão toàn giả bộ con người hiền lành ấy chứ? rồi không biết lão để lòng tự trọng ở đâu, lão Hạc cứ năn nỉ, xin tôi. Thấy thương lão quá, tôi đành cho lão ít bả chó. Tôi nhìn theo lão ra về mà nghĩ đến cái cuộc đời thật bất công, kiếp của người nông dân giống như tôi và lão Hạc có gì khác nhau đâu, có khác gì số phận của một con vật- con chó đâu. Đén khi bị dồn đến mức đường cùng thì cũng phải làm liều, cũng phải chết.Và tôi chán ghét cái cuộc sống để cáng của tôi, chán ghét cái xã hôi nửa thực dân, nửa phong kiến đã đẩy những người nghèo khổ giống tôi vào bức đường cùng. Tôi cảm thấy thương xót cho kiếp thân phận của tôi quá.
