Bài 8. Khí áp, gió và mưa

Gió biển:
Ban ngày ở lục địa, ven bờ đất hấp thụ nhiệt nhanh, nóng hơn mặt nước biển, nên hình thành áp thấp; nước biển hấp thụ nhiệt chậm nên mát hơn, hình thành cao áp.Gió thổi từ cao áp (vùng biển) vào tới áp thấp (đất liền) gọi là gió biển.
Gió đất:

Ban đêm, đất liền toả nhiệt nhanh mát hơn, hình thành cao áp ở vùng đất liền; còn vùng nước biển ven bờ toả nhiệt chậm, nên hình thành áp thấp.Gió thổi từ áp cao (đất liền) tới áp thấp (vùng biển) nên gọi là gió đất.

- Đêm: Không khí sườn núi lạnh hơn xung quanh nên gió thổi dọc theo sườn xuống dưới, ở dưới không khí bốc lên trên thung lũng.

- Ngày: Không khí ở sườn được đốt nóng hơn so với không khí xung quanh, gió thổi lên theo sườn núi và ở trên gió thổi về phía thung lũng.

* Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phân bố lượng mưa trên Trái Đất: khí áp, gió, frông, dòng biển và địa hình.

* Ảnh hưởng của các nhân tố tới lượng mưa

- Khí áp

+ Ở các khu áp thấp, không khí bị hút vào giữa và đẩy lên cao ngưng tụ tạo thành mây và gây mưa. Ở xích đạo và ôn đới là những nơi có áp thấp nên mưa nhiều.

+ Ở các khu áp cao, chỉ có gió thổi đi không có gió thổi đến nên mưa rất ít hoặc không có mưa. Ở cực và chí tuyến đều là những nơi có áp cao nên mua ít.

- Gió: Ở những nơi có gió từ biển thổi vào hoặc có hoạt động của gió mùa thường có mưa lớn. Ở những nơi chịu ảnh hưởng của Tín phong thường mưa ít.

- Frông

+ Frông là mặt tiếp xúc của hai khối khí có nguồn gốc và tính chất vật lí khác nhau, nơi không khí bị nhiễu loạn và sinh ra mưa.

+ Dọc các frông nóng cũng như frông lạnh, không khí nóng bị đẩy lên cao tạo thành mây và gây mưa, đó là mưa frông.

+ Các khối khí nóng ẩm trong vùng nội chí tuyến tiếp xúc với nhau tạo thành dải hội tụ nhiệt đới, gây mưa lớn, đó là mưa dải hội tụ. Lượng mưa dải hội tụ lớn hơn rất nhiều so với mưa frông.

- Dòng biển

+ Những nơi có dòng biển nóng chảy qua có mưa nhiều vì phía trên dòng biển nóng không khí thường chứa nhiều hơi nước.

+ Những nơi có dòng biển lạnh chảy qua có mưa ít vì phía trên dòng biển lạnh, không khí lạnh nên hơi nước không bốc lên được.

- Địa hình

+ Cùng một sườn núi nhưng lượng mưa lại không giống nhau theo độ cao.

+ Ở vùng nhiệt đới và ôn đới, càng lên cao nhiệt độ càng giảm, mưa càng nhiều, tới một độ cao nào đó sẽ không còn mưa do độ ẩm không khí đã giảm nhiều nên ở các sườn núi cao hoặc đỉnh núi thường ít mưa.

+ Cùng một dãy núi, lượng mưa khác nhau giữa sườn đón gió ẩm và sườn khuất gió.

Lượng mưa trên thế giới phân bố không đều theo vĩ độ.

- Khu vực xích đạo:

+ Lượng mưa nhiều nhất. Ở bán cầu bắc, trung bình là 1677mm; ở bán cầu nam, trung bình là 1872mm.

+ Nguyên nhân: đây là khu vực áp thấp hút gió, nhiệt độ và độ ẩm cao, chủ yếu là đại dương và rừng xích đạo ẩm ướt nên lượng nước bốc hơi mạnh, mưa nhiều.

- Khu vực chí tuyến Bắc và Nam:

+ Mưa tương đối ít (Nam bán cầu mưa nhiều hơn Bắc bán cầu)

+ Nguyên nhân: do có khí áp cao cận chí tuyến ngự trị (chỉ có gió thổi đi, không có gió thổi đến), tỉ lệ diện tích lục địa tương đối lớn nên khí hậu khô hạn, mưa ít.

- Hai khu vực ôn đới (ở bán cầu Bắc và bán cầu Nam)

+ Có mưa nhiều

+ Nguyên nhân: do khi áp thấp, có gió Tây ôn đới từ biển thổi vào.

- Hai khu vực cực:

+ Mưa ít thậm chí không có mưa ở bán cầu nam còn ở bán cầu bắc lượng mưa thấp (194mm)

+ Nguyên nhân: do có khí áp cao ngự trị, không khí lạnh khô, nước không bốc hơi lên được.

- Sự phân bố lượng mưa trên các lục địa Á, ÂU, Mĩ theo vĩ tuyến 450B từ tây sang đông có đặc điểm giống nhau, sự giống nhau được thể hiện là:

 + Lượng mưa lớn ở các khu vực ven biển phía đông và phía tây

+ Càng vào sâu trong lục địa thì lượng mưa giảm dần

- Nguyên nhân: là do ảnh hưởng của biển và đại dương khu vực châu Mĩ có dòng biển nóng Alaxca và gonxtorim chảy qua ven bờ phía đông và phía tây, châu âu có dòng biển nóng bắc đại tây dương chảy qua bờ phía tây, châu á có dòng biển nóng curosio chảy qua phía đông nên khu vực gần biển mưa nhiều càng vào sâu trong nội địa mưa càng ít

Nguyên nhân hình thành các đai khí áp cận nhiệt đới và ôn đới:

- Đai áp cao cận nhiệt đới: Tại xích đạo, không khí bị đốt nóng nở ra thăng lên cao hình thành đai áp thấp xích đạo. Đến tầng bình lưu, khóng khí chuyển động theo hướng ngang về phía hai cực. nhiệt độ hạ thấp và bị lệch hướng do tác động của lực Cô-ri-ô-lít nên giáng xuống vùng cận chí tuyến, tạo nên đai áp cao cận nhiệt đới.

- Đai áp thấp ôn đới: Không khí chuyển động từ áp cao cực và chí tuyến về ôn đới gặp nhau thăng lên cao, tạo nên các đai khí áp thấp ôn đới.