Tôi và chúng ta- Lưu Quang Vũ

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Lưu Quang Vũ (1948 - 1986).

- Quê quán: ông sinh ra tại Quảng Nam nhưng sinh sống tại Hà Nội.

- Lưu Quang Vũ tham gia kháng chiến chống Mĩ.

Thuộc thế hệ những nhà thơ trẻ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ông là người đa tài và giàu tình cảm. 

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

Tác phẩm ra đời năm 1985. Sau đại thắng mùa xuân năm 1975, đất nước hòa bình thống nhất và chuyển sang một thời kì lịch sử mới. Nhiệm vụ chính của đất nước là xây dựng nền kinh tế giàu mạnh và xã hội phồn thịnh.

b. Thể loại: Kịch.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Ý nghĩa nhan đề và bối cảnh xã hội, nội dung của vở kịch và vị trí của cảnh ba (văn bản) trong tác phẩm.

a. Ý nghĩa nhan đề

Mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể, chung và riêng cần được nhìn nhận mới, không có chủ nghĩa tập thể chung chung, dẫn đến tình trạng cha chung không ai khóc. Tôi và chúng ta mang ý nghĩa thực tiễn lớn lao, nêu lên vấn đề cấp thiết từ thực tế đời sống, thực tế xã hội.

b. Bối cảnh xã hội

Qua đối tượng cụ thể là xí nghiệp Thắng Lợi, Tôi và chúng ta phản ánh cuộc đấu tranh gay gắt để thay đổi phương thức tổ chức, quản lí, lề lối hoạt động sản xuất trên đất nước ta ở thời kì có nhiều chuyển động mạnh mẽ. Sau đại thắng mùa xuân năm 1975, non sông liền một dải, đất nước chuyển sang một thời kì mạnh mẽ lịch sử phát triển mới trong hòa bình. Nhiệm vụ chính trị hàng đầu từ đây là khôi phục, cải tạo và không ngừng phát triển nền kinh tế để xây dựng đất nước giàu mạnh, xã hội phồn vinh. Để phát triển sản xuất, cần phải thay đổi tư duy, thay đổi phương thức quản lí, tổ chức.

c. Cảnh ba (văn bản) trong vở kịch

Ở hai cảnh trước của vở kịch, Lưu Quang Vũ đã hé mở tình huống mâu thuẫn, tính cách của các nhân vật chính. Đến cảnh ba này, tác giả dựng tả cuộc đối đầu gay gắt công khai đầu tiên giữa hai tuyến nhân vật diễn ra trong phòng làm việc của Giám đốc Hoàng Việt. 

2. Tình huống kịch, mâu thuẫn cơ bản ở đoạn trích

- Tình trạng ngưng trệ sản xuất của xí nghiệp đã đến lúc phải giải quyết bằng những quyết định táo bạo. Sau quá trình tìm hiểu và củng cố lại xí nghiệp, hôm nay, Giám đốc Hoàng Việt (mới nhận chức vụ này hơn một năm) quyết định công bố kế hoạch mở rộng sản xuất và phương án làm ăn mới. Như vậy có nghĩa là anh (cùng với kĩ sư Lê Sơn) đã công khai "tuyên chiến" với cơ chế quản lí, phương thức tổ chức đã trở nên lỗi thời. Những lời công bố của Hoàng Việt liên tiếp gây bất ngờ với nhiều người và bị phó Giám đốc Nguyễn Chính, Quản đốc phân xưởng Trương phản ứng gay gắt.

- Phản ứng của Trưởng phòng Tổ chức lao động, Trưởng phòng Tài vụ liên quan đến biên chế, đến quỹ lương.

- Phản ứng của Quản đốc phân xưởng Trương liên quan đến hiệu quả tổ chức, quản lí khi Hoàng Việt khẳng định không cần chức vụ này.

- Phản ứng ngày một gay gắt của Phó giám đốc Nguyễn Chính dựa vào cấp trên, vào nguyên tắc, vàoo nghị quyết của Đảng ủy xí nghiệp.

-> Những xung đột gay gắt trên chứng tỏ muốn mở rộng quy mô sản xuất phải có nhiều thay đổi mạnh mẽ, đồng bộ.

=> Cảnh ba này đã diễn ra mâu thuẫn quyết liệt giữa hai tuyến nhân vật: tiên tiến, dám nghĩ dám làm và những người bảo thủ, máy móc.

3. Tính cách các nhân vật tiêu biểu

- Giám đốc Hoàng Việt: một người lãnh đạo có tinh thần trách nhiệm cao, năng động, dám nghĩ dám làm vì sự phát triển của xí nghiệp và quyền lợi của anh chị em công nhân. Anh cũng là người trung thực, thẳng thắn, kiên quyết đấu tranh với niềm tin vào chân lí.

- Kĩ sư Lê Sơn: một kĩ sư có năng lực, có trình độ chuyên môn giỏi, từng gắn bó nhiều năm cùng xí nghiệp. Dù biết cuộc đấu tranh sẽ khó khăn nhưng anh vẫn chấp nhận, sẵn sàng cùng Hoàng Việt cải tiến toàn diện hoạt động của đơn vị.

- Phó giám đốc Nguyễn Chính: tiêu biểu cho loại người máy móc, bảo thủ nhưng cũng gian ngoan, nhiều mánh khóe. Nguyễn Chính luôn vin vào cơ chế, các nguyên tắc dù đã trở thành lạc hậu để chống lại sự đổi mới. Anh ta khéo luồn lọt, xu nịnh cấp trên.

- Quản đốc phân xưởng Trương: là người suy nghĩ và làm việc như cái máy khô cằn tình người, thích tỏ ra quyền thế, hách dịch với anh chị em công nhân.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

Tình huống kịch hấp dẫn, tạo xung đột và phát triển xung đột, từ đó khắc họa rõ nét tính cách các nhân vật.

2. Nội dung

Quá trình đấu tranh gay gắt, cần có những con người có bản lĩnh và trí tuệ, dám nghĩ dám làm. Cần phá bỏ cách nghĩ lạc hậu, đổi mới trong sản xuất để đem lại lợi ích cho mọi người.